De belangstelling voor houtstook als bron van luchtvervuiling neemt toe. Zo ook in de Samen meten community. Er zijn verschillende burgerprojecten waarin metingen van luchtkwaliteit gekoppeld worden aan houtstook. Op deze pagina worden er enkele belicht.

Citizen Science project CHARRED – feb 2020

De Universiteit Utrecht is in 2019 een groot citizen science project rond houtstook gestart als onderdeel van het Europese project CitieS-Health. Het doel van het project is om citizen science te verwerken in milieu-epidemiologische studies. Dat zijn studies waarin gekeken wordt naar de effecten van de fysieke leefomgeving op de gezondheid van mensen. In Nederland is voor het thema houtstook gekozen, omdat hier steeds meer belangstelling voor is. Het Nederlandse project heeft de toepasselijke naam “CHARRED” gekregen.

Burgers zijn in het project niet alleen leverancier van hun meetgegevens, maar spelen in alle fases van het onderzoek een rol. Van onderzoeksvragen, plan en uitvoering tot het publiceren van de resultaten. “Burgers komen soms met andere vragen dan we als wetenschappers kunnen bedenken en bovendien kennen zij de lokale situatie goed,” zegt Fleur Froeling, die als AIO aan het project verbonden is. “Als mensen het hele proces aangesloten blijven is voor mij het project geslaagd.”

Het project is begonnen met gesprekken met RIVM Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu), GGD Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst (Gemeentelijke/gewestelijke gezondheidsdienst) Amsterdam, Stichting HoutrookVrij en het Longfonds. Daarna zijn er twee trajecten gestart. Ten eerste worden vragen die burgers hebben over houtstook via een online vragenformulier verzameld. Er zijn al diverse reacties binnen gekomen. De onderzoekers kijken nu hoe ze dat verder vorm kunnen geven.

Daarnaast zijn ze een concreet project met burgers begonnen in de wijk IJburg in Amsterdam. Voor dat project zijn enkele bijeenkomsten georganiseerd. Op die avonden hebben onderzoekers en burgers vragen geformuleerd en verwerkt in een plan van aanpak. In maart 2020 starten de metingen. Daarvoor worden zowel geavanceerde meetinstrumenten als goedkopere sensoren ingezet. Er worden verschillende fracties van fijn stof gemeten, waaronder ook ultrafijn stof. De metingen zijn voor mensen buiten het project niet te real time te volgen. Via publicaties achteraf zal erover bericht worden. Fleur Froeling geeft aan dat ze in de komende jaren op meer plaatsen in Nederland zulke projecten willen opzetten.

Stichting HoutrookVrij meet zelf fijn stof

De stichting HoutrookVrij zet burgermetingen in om de bewustwording onder de bevolking over de effecten van houtstook op de luchtkwaliteit te vergroten. Dieter Pientka is bestuurslid bij de stichting en een echte burgerwetenschapper. Hij meet zelf aan weerszijden van zijn huis fijn stof en ziet daarbij duidelijke verschillen tussen de sensor waar de rook van houtkachels naar toe waait en de sensor die niet in de houtrook hangt. Dat zie je o.a. terug in zijn ludieke blog met een verslag van de wedstrijd tussen een houtkachel en het vuurwerk tijdens de afgelopen jaarwisseling.

ruwe meetgegevens van fijnstof aan weerszijden van de woning Dieter Pientka

 

Ruwe meetgegevens van fijn stof (PM2,5 in µg/m3) aan weerszijden van de woning. Bron: Dieter Pientka via Scapeler.com.

Ultrafijn stof

Stichting HoutrookVrij heeft zelf ook een handzame monitor voor ultrafijn stof aangeschaft. Ultrafijn stof zijn deeltjes in de lucht die kleiner zijn dan 0,1 µm (of 100 nanometer). In een blog beschrijft Dieter Pientka de resultaten van metingen bij het stoken van een pelletkachel en een houtkachel. De metingen waren zowel binnen in de kamer als buiten direct aan de pijp. Er zijn hoge concentraties gemeten, ook binnen bij de houtkachel. De gemeten waarden zijn hoger dan 100.000 deeltjes per cm3, de grens tot waar de monitor de aantallen betrouwbaar kan meten. Daarboven zijn de waarden onzeker.

Meetapparaat ultrafijn stof

 

UFP meting woonkamer houtkachel

Metingen van ultrafijn stof in de woonkamer bij gebruik van een houtkachel. De hoogste waarden liggen rond 300.000 deeltjes/cm3, boven de grens tot waar de monitor betrouwbaar meet. Bron: Dieter Pientka.

De metingen aan de pijp gaven zeer hoge waarden (rond 600.000 deeltjes/cm3), buiten het betrouwbare meetbereik. Mede daarom is het beter de monitor te gebruiken verder weg van de bron. Er zijn plannen om in een nieuwe meting te kijken naar de concentraties in de buitenlucht wat verder van de pijp af. Dan krijgen we een beeld aan welke concentraties de buren worden blootgesteld.

Kleine biomassacentrales

Mensen hebben in hun woonwijk niet alleen last van particuliere houtstook, maar ook steeds vaker van stook voor kleine biomassacentrales. Die worden bijvoorbeeld ingezet om zwembaden te verwarmen. In 2019 hadden mensen in Winschoten daar last van en zijn zelf fijn stof gaan meten. Ze werden daarbij geholpen door André van der Wiel. Hij ondersteunt onder de bedrijfsnaam Scapeler burgermeetprojecten met o.a. fijnstofsensoren en het visualiseren van de meetgegevens. Creatieve oplossingen voor maatschappelijke problemen is wat hem drijft. André: “Luchtkwaliteit vind ik een belangrijk maatschappelijk thema. Door het visualiseren van metingen wil ik het onzichtbare zichtbaar maken en zo meer bewustwording krijgen”.

In een blog bespreekt hij de resultaten van de metingen ter plaatse. Door de meetwaarden iedere 20 seconden te tonen in een grafiek, zijn de kortdurende lokale verhogingen bovenop het langzamer veranderende achtergrondniveau goed zichtbaar. De piekconcentraties van fijn stof hangen sterk samen met wind uit de richting van de biomassacentrale. Vanaf het moment dat de centrale overgegaan is op gas verdwijnen de kortdurende pieken.

Meting houtstook Andre vd Wiel in blog Winschoten biomassa

Ruwe meetgegevens van fijn stof (PM2,5 in µg/m3) bij een woning in Winschoten nabij de biomassacentrale. Bron: Scapeler.com

Wat doet het RIVM?

Vanuit het Samen Meten team kijken we wat we met de metingen van burgers op plaatsen met houtstook kunnen doen. In de uurgemiddelde meetgegevens van het geheel aan fijnstofsensoren op het Samen Meten dataportaal is de invloed van houtrook vaak niet zo gemakkelijk te herkennen. Maar de voorbeelden in dit item laten zien dat houtrook wel degelijk gedetecteerd kan worden met goedkope (en wat duurdere) meetapparaten. We ondersteunen citizen science initiatieven van burgers, overheden en kennisinstellingen.  Zo dragen we bij aan het Charred project van de Universiteit Utrecht, onder andere door het inzetten van sensoren.

Daarnaast doet het RIVM in opdracht onderzoek naar verschillende aspecten van houtstook, zie https://www.rivm.nl/houtrook. Sinds enige tijd brengt het RIVM in samenwerking met het KNMI Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut)  een stookalert uit wanneer de weersverwachting ongunstig is of de luchtkwaliteit slecht.  Het stookalert bevat een oproep om dan geen hout te stoken. Meer informatie en aanmelden voor het stookalert: https://www.rivm.nl/stookalert